Америкада қимматга тушадиган 4 хато
Америкага келгандан кейин ҳеч кимга осон бўлмайди. Уй-жой топиш, фарзандларни мактабга жойлаштириш, иш топиш, суғурта сотиб олиш каби масалалар ҳақида ҳар бир иммигрант Америкага учиб келган онданоқ ўйлаши ва қисқа муддат ичида ечим топиши керак бўлган масалалардир.
Америкага келгандан кейин ҳамма турли кўринишдаги хатоларга йўл қўяди. Аммо қуйида муҳокама қилинадиган 4 хатони вақт, куч ва пул бекор кетишига сабаб бўладиган энг асосий хатолар қаторида санаб ўтиш мумкин.
1. Америка иш маданиятини ўзлаштирмаслик
Америкада қабул қилинган иш маданиятини ўрганмаслик иммигрантларнинг иш бозорида рақобатли бўлолмасликларининг энг асосий сабаби. Резюме ёзишдан тортиб, иш суҳбатига тайёрланишнинг ўзига ҳос одоби ва тартиби бор. Масалан, Америкада қабул қилинган меъёрларга кўра резюмега кишининг фотосурати, турмуш қурган-қурмаганлиги, қизиқишлари каби шахсий маълумотлар кўрсатилмайди. Ушбу хатога йўл қўйган кишининг резюмеси эса эътиборсиз қолдирилиши эҳтимоли катта. Бу дегани иш топиш жараёни кутилганидан кўпроқ чўзилганлиги сабабли, узун муддат даромадсиз қолишингиз мумкин.
Ёки бўлмаса, сиз ишга қабул қилинганингиздан кейин ҳам эътибор беришингиз керак бўлган ҳусусиятлар бор. Масалан, ишга ўз вақтида келиш ва вазифаларни белгиланган муддатларда бажариш, ташаббус кўрсатиш, раҳбар ва ишчилар орасида бирон масала муҳокама қилинаётганда фаол иштирок этиш, тортинмасдан фикр билдириш, ва баҳс-мунозараларда қатнашиш ўта аҳамиятли. Раҳбарга йўқ дея олмайман ва у айтган барча фикрга қўшилишим керак тушунчасидан воз кечишингиз керак.
Ҳўш, Америкада ишлаш маданиятини ўрганиш учун нима қилиш мумкин? Сиз истиқомат қилаётган маҳалланинг кутубхонасига аъзо бўлинг ёки иммигрантларга кўмак бериш ташкилотига қатнанг. Бундай муассассаларда иммигрантлар иш топишлари учун мўлжалланган тренинг ва семинарлар ўтказилади. Набодо тақвимда ҳеч қандай тренинг ўтказилиши белгиланмаган бўлса, муассасса ишчиларидан ёрдам сўранг, қаердан бу масалада маълумот/ёрдам олиш мумкинлиги ўрганинг. Ёки бўлмаса, қўшнингиз ва Америкада анчадан бери истиқомат қилаётган бошқа иммигрантлардан маслаҳат сўранг.
2. Танишларингиз таклиф қилган ишни пухта ўйламасдан қабул қилманг
Америкага келганингиздан кейин сизга энг яқин бўлган кишилар кўпинча қариндошингиз, дўстингиз ёки танишингиз бўлади. Уларни ўзингизга яқин тутиб, муаммоларингизни улар билан бўлишиб ва уларнинг маслаҳатига қулоқ тутасиз. Улар сизга аксарият ҳолатларда чин дилдан амалий ёрдам бериш мақсадида маслаҳат берадилар. Аммо якуний қарор қабул қилишдан олдин ҳамиша бошқалар билан маслаҳат қилинг. Масалан, танишларингиз Ўзбекистонда машина ҳайдовчиси бўлиб ишлаганингиз учун, сизга Uber ёки Lyft ҳайдовчиси бўлишни таклиф қилишлари мумкин. Бу ишни бошлаш учун сиз янги(роқ) машина сотиб олишингиз керак. Аммо сизнинг ИТ (Информацион технологиялар) соҳасига қизиқишингиз ва қобилиятингиз бўлса, балки машина сотиб олиш ўрнига бу пулга ИТ соҳасида талабгор бўлган дастур ишлаб чиқишни ўрганиб, шу соҳа бўйича ишлаганингиз тўғридир? Бу каби ҳолатларда сабр қилиб, пухта ўйлаш катта миқдордаги маблағни бекорга сарф этмаслик ва вақтингиз зое кетишини олдини олади.
3. Америкага келишингиз билан университетга ўқишга кирманг
Америка университетларидан бирини битириб, дипломни олсам менга албатта иш топилади, деб ўйлаш тўгри эмас. Янги кўчиб келган иммигрантлар илк дамларда катта ҳаражатли ишлардан тийинишлари керак. Университетда ўқиш эса катта маблағ талаб қилиб (яхши университетда ўқиш йилига энг камида $30,000-$50,000 тушади), сизга иш топишингизни кафолатламайди. Ҳўш, унда нима қилиш керак? Америкага етиб келганингиздан кейин энг камида бир йилни ишлаб, меҳнат бозорини ўрганиш билан ўтказинг. Танишларингиз нима иш қилаётганини ўрганинг. Келаси йилларда Америкада қайси соҳада ишчиларга талаб катта бўлиши ҳақидаги ҳисоботларни ўқиб чиқинг. Шундан сўнг қобилият ва келажакда эришмоқчи бўлган орзуларингиздан келиб чиқиб, ё университетда, ё қисқа муддатли ҳунар-ўрганиш бўйича курсларда ўқишингиз мумкин.
4. Кредит картадан фойдаланишни билмаслик
АҚШда “credit history” (кредитдан фойдаланиш тарихи) деган тушунча мавжуд. Кишининг банк берган кредит карта ёки қарздан қандай фойдаланаётгани аниқланиб, унга баҳо берилади. Масалан, агар сиз кредит карта орқали нарсалар сотиб олиб, банкка вақтида пулни тўламасангиз, бу ҳолат сизнинг кредитдан фойдаланиш тарихингизга салбий таъсир қилиб, сизга пастроқ баҳо берилади. Аксинча, кредит карта ва умуман банкка бўлган қарзларингизни ўз вақтида тўлаб борган бўлсангиз, сизнинг кредитдан фойдаланиш баҳоингиз баланд бўлади. Бу эса келажакда катта миқдорда қарз олишингизни анча осонлаштиради.
Кредит карта ишлатиш билан боғлиқ бўлган хатоларни икки гуруҳга бўлса бўлади. Биринчи гуруҳга кредит карта очтириш ва ишлатишдан қўрқадиганлар киради. Иккинчи гуруҳга эса кредит карта очтириб, уни ишлатиб, аммо қарз пулини тўлаш вақти келганда тўламайдиган ёки ўз вақтида тўламайдиганлар киради.
Биринчи гуруҳга кирадиганлар кредит карта очтиришдан қўрқмасликлари керак. Акс ҳолда ҳеч қачон кредитдан фойдаланиш тарихи (credit history) шаклланмайди ва келажакда сизга жиддий муаммолар келтириб чиқариши мумкин. Иккинчи гуруҳга кирадиганлар эса қарз пулини вақтида тўлаб юришлари шарт. Акс ҳолда тўланмаган қарз устига турли жарима тўловлари ва қўшимча фоиз белгиланиши билан бирга, кредитдан фойдаланиш баҳоингиз ҳам пасайиб кетади.
Ҳуллас, Америкага келгандан кейин бу ернинг иш маданиятини ўзлаштиринг, сизга таклиф қилинган ишни пухта ўйламасдан қабул қилманг, университетга бир оз ишлаб, меҳнат бозорини яхши ўргангандан кейин киринг ва ниҳоят кредит картадан фойдаланишда эҳтиёткорлик кўрсатинг.